Η τηλεργασία απειλεί να "σκοτώσει" την τεχνολογική καινοτομία και την εταιρική κουλτούρα Facebook, Twitter

Του Tyler Cowen

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογία αποτελεί τη σωτηρία μας κατά τη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας, καθώς χρησιμοποιούμε το Zoom για την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία μας και στηριζόμαστε στην Amazon για σχεδόν όλα τα υπόλοιπα.

Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, ίσως χρειαστεί να αρχίσουμε να ανησυχούμε για το κατά πόσον οι κολοσσοί του κλάδου της τεχνολογίας θα μπορέσουν να διατηρήσουν τη δυναμική τους όσον αφορά στην καινοτομία μετά την κρίση, δεδομένου ότι οι εταιρείες δεν θα έχουν πλέον πολλούς υπαλλήλους οι οποίοι να εργάζονται πλάι-πλάι στα γραφεία τους.

Περίπου το 60% των Αμερικανών οι οποίοι εργάζονται το τελευταίο διάστημα από το σπίτι αναφέρουν ότι θα ήθελαν να συνεχίσουν να το κάνουν και μετά το τέλος της πανδημίας. Πολλοί εργοδότες είναι επίσης πρόθυμοι να επιτρέψουν κάτι τέτοιο.

Παρ΄ όλες τις προφανείς ανέσεις και ευκολίες που αναμφισβήτητα προσφέρει, η εξ αποστάσεως εργασία έχει τα μειονεκτήματά της. Οι εταιρείες της ελίτ του κλάδου της τεχνολογίας, ειδικότερα, διατρέχουν τον κίνδυνο να χάσουν την εξαιρετικά λειτουργική εταιρική κουλτούρα που η κάθε μία τους έχει δημιουργήσει. Η εργασία στον κλάδο θα μπορούσε να καταλήξει έτσι εντελώς εμπορευματοποιημένη και υποαμειβόμενη. Εάν η τάση της τηλεργασίας γίνει ο κανόνας για τις τεχνολογικές εταιρείες, η Silicon Valley μπορεί να καταλήξει να χάσει πολλά από τα χαρακτηριστικά εκείνα που την έχουν κάνει τόσο ξεχωριστή.

Ας αναλογιστούμε πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί όλο αυτό.

Το εταιρικό μοντέλο των big tech

Οι εταιρείες της Bay Area ακολουθούν ένα παρόμοιο μοντέλο: κατασκευάστε μία εταιρική δομή - οργανισμό με την πρόσληψη και τη συγκέντρωση σε κοινό χώρο έξυπνων και ικανών ανθρώπων. Η συγκεκριμένη έμφαση στη γνωστική ικανότητα συνδυάζεται με κίνητρα υψηλής ισχύος, όπως μεγάλοι μισθοί και παροχές, για την προώθηση της απόδοσης των εργαζόμενων. Κάθε είδους ιδιοτροπία γίνεται εν πολλοίς ανεκτή εάν συνοδεύεται από διάνοια και αποδίδει αποτελέσματα.

Αυτό το μοντέλο, το οποίο έχει εξυπηρετήσει το δίχως άλλο τις εταιρείες τεχνολογίας (και όλους εμάς), βρίσκεται σε κίνδυνο. Ήταν ήδη γεγονός ότι η διαμονή στην Bay Area ήταν εξαιρετικά δαπανηρή, δημιουργώντας πίεση να υπάρξει στροφή και προς εργαζόμενους που να ζουν αλλού και να εργάζονται από απόσταση. Οι περιορισμοί του εταιρικού αυτού μοντέλου, άλλωστε, ήταν βαθύτεροι.

Από την αρχή, η ιδέα της δημιουργίας μιας εταιρείας "γύρω από έξυπνους ανθρώπους" είχε τα μειονεκτήματά της - το πιο προφανές είναι ότι υπάρχουν όρια στο πόσο πολλά έξυπνα άτομα μπορεί να εντοπίσει και στη συνέχεια να επιτύχει να προσλάβει κανείς. Είναι αρκετά εύκολο για όλους να μοιάζουν εντυπωσιακοί όταν η εταιρεία είναι μικρή (φανταστείτε τις πρώτες ημέρες της PayPal, όταν οι Peter Thiel, Reid Hoffman, Elon Musk και Max Levchin αποτελούσαν την κινητήριο δύναμη της). Ωστόσο η γενική επέκταση, εξ ορισμού, αραιώνει εκ των πραγμάτων την αρχική γεύση του "διαλύματος" ενός οργανισμού.

Σε κάθε περίπτωση όμως, καθώς οι εταιρείες τεχνολογίας μεγεθύνονται, πρέπει αναγκαστικά να απασχολούν έναν αριθμό ανθρώπων ευρύτερο από τους προγραμματιστές και τις τεχνολογικές ιδιοφυΐες. Χρειάζονται δικηγόρους, άτομα στο κομμάτι της επικοινωνίας, ανθρώπους για τη διαχείριση των χώρων των εγκαταστάσεών τους και πολύ περισσότερους "συνηθισμένους" εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στο κομμάτι πωλήσεων και, βεβαίως, των δημοσίων σχέσεων, μεταξύ άλλων και με τις κρατικές - κυβερνητικές αρχές.

Πρόκειται για φυσική εξέλιξη, ωστόσο δυστυχώς σημαίνει ότι η εταιρική κουλτούρα εκφεύγει όλο και περισσότερο από το αρχικό σχήμα του να δοξάζει κανείς τις τεχνολογικές ευφυΐες. Επιπλέον, η απόδοση σε όλους αυτούς τους περιφερειακούς της τεχνολογίας ρόλους έχει συχνά να κάνει με διαπροσωπικές δεξιότητες και πολύ λιγότερο με ζητήματα γνώσης προγραμματισμού και με τεχνογνωσία, πράγματα τα οποία ήταν κομβικής σημασίας για την πλειοψηφία των ιδρυτών των συγκεκριμένων εταιρειών.

Το γεγονός αυτό οδηγεί και πάλι σε μια αλλαγή στις εταιρικές προτεραιότητες. Ακόμα κι αν αυτές οι εταιρείες δεν καταλήξουν να διευθύνονται από δικηγόρους, με την πάροδο του χρόνου θα εξακολουθούν να χάνουν σταθερά μεγάλο μέρος του διακριτού τους χαρακτήρα.

Η τομή που συνιστά η τηλεργασία

Η ξαφνική μετάβαση στην εργασία από απόσταση έχει επιταχύνει σημαντικά αυτή τη διαδικασία. Έτσι, μολονότι αυτή τη στιγμή οι εταιρείες του κλάδου της τεχνολογίας γίνονται πιο απαραίτητες από ποτέ, η γεωγραφική κατανομή της εταιρικής δραστηριότητας μοιραία θα τις κάνει ολοένα και λιγότερο ξεχωριστές. Θα αρχίσουν να μοιάζουν με οργανισμούς τυπικής κατανομής εργατικού δυναμικού, με όλα τα στοιχεία ρουτίνας και γραφειοκρατίας τα οποία βιώνουν οι περισσότερες εκ των εταιρειών. Θα έχουν έτσι λιγότερη "φλόγα" για διαταραχή και ανατροπή του στάτους κβο.

Ένας από τους πρώτους "κανονιοβολισμούς" στο συγκεκριμένο θέμα προήλθε από την Twitter, όταν η εταιρεία ανακοίνωσε ότι οι εργαζόμενοί της μπορούσαν εάν το επιθυμούν να μείνουν σπίτι τους για πάντα. Προφανώς, η εταιρεία διαπίστωσε ότι η μετακίνηση λόγω πανδημίας από τον καθιερωμένο και επίσημο χώρο εργασίας στις οικείες των εργαζομένων εξελίχθηκε μια χαρά. Γιατί λοιπόν να μην συνεχίσει αυτό το μοτίβο και να το προσφέρει μάλιστα ως εργασιακό "προνόμιο" στους εργαζόμενους;

Η Facebook ανακοίνωσε επίσης ότι οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να εργάζονται από το σπίτι τους επ' αόριστον και ότι δεν χρειάζεται να ζουν κοντά στο Menlo Park ή στα άλλα γραφεία της εταιρείας. Το καθαρό αποτέλεσμα για την Facebook θα είναι μια μεγαλύτερη "χοάνη" ταλέντων από την οποία θα έχει την ευχέρεια να "ψαρεύει", ίσως όμως και μια λιγότερο συνεκτική ατμόσφαιρα στην εταιρεία σαν όλον.

Εάν η Twitter, η Facebook και άλλες εταιρείες τεχνολογίας στραφούν προς τη λύση του να στείλουν όλο το προσωπικό τους στο σπίτι για τηλεργασία, αυτό θα σημάνει λιγότερη εξάρτηση από το αίσθημα συναδελφικής αλληλεγγύης και την ανύψωση ηθικού που φέρνει η κοινή προσπάθεια για τη διασφάλιση της απόδοσης. Θα σημάνει επίσης μεγαλύτερη ανάγκη για μάνατζμεντ που θα βασίζεται σε άμεσα οικονομικά κίνητρα και σε αξιολόγηση βάσει ποσότητας έργου και αποτελεσμάτων.

Τα εικονικά εργαλεία μπορούν να βοηθήσουν στον συντονισμό ομάδων, απλούστατα όμως δεν μπορούν να αναπλάσουν την πνευματική έξαψη της "συγκέντρωσης των έξυπνων ανθρώπων" - κι αυτό θα μπορούσε να βλάψει την απόδοση και την καινοτομία. Καθώς η απόδοση θα εξασθενεί, οι μισθοί θα μειώνονται, έστω και ελαφρώς, κάτι που θα οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της απόδοσης, αλλά και της ποιότητας του εργατικού δυναμικού. Η Facebook έχει ήδη ανακοινώσει ότι άτομα που αποφάσισαν να ζουν σε φθηνότερες περιοχές και να εργάζονται από απόσταση πιθανόν να λαμβάνουν στο εξής και χαμηλότερη αμοιβή.

Το τέλος της συναδελφικής αλληλεγγύης και του αισθήματος "κοινής αποστολής";

Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι όταν οι εργαζόμενοι εργάζονται από απόσταση, δεν τείνουν να εργάζονται επιπλέον ώρες ή να "ζορίζουν" τον εαυτό τους προς όφελος των συναδέλφων τους. Αυτό σημαίνει πιθανόν μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για πολλούς ανθρώπους, αλλά ίσως και χαμηλότερη απόδοση για πολλές εταιρείες μακροπρόθεσμα.

Αυτή η απομάκρυνση από την ηθική του χώρου εργασίας ως κινήτρου απόδοσης θα βοηθήσει τους "αυτόφωτους" εργαζόμενους, οι οποίοι αποδίδουν καλύτερα χωρίς επιτήρηση, ωστόσο ενδέχεται να μην αποδειχθεί καλή για την εργασία συνολικά στον κλάδο της τεχνολογίας. Στην ουσία, χωρίς ένα ήθος συγκεκριμένου και προσδιορισμένου χώρου εργασίας, είναι ευκολότερο να εμπορευματοποιήσει κανείς πλήρως την εργασία, να βλέπει τους εργαζόμενους ως αναλώσιμους και να απολύει ανθρώπους.

Η διάκριση μεταξύ προστατευόμενων υπαλλήλων πλήρους απασχόλησης και εξωτερικών συνεργατών, αυτοαπασχολούμενων ή εργαζόμενων με συμβάσεις έργου, θα εξασθενήσει. Μια εταιρεία θα μπορεί να κάνει την πρόταση "όταν παραδώσετε το project σας, θα λάβετε και την πληρωμή σας" σε σχεδόν οποιονδήποτε εργαζόμενο ανά τον κόσμο. Πολλοί άνθρωποι πιθανόν να δεχτούν χαμηλότερους μισθούς για ρόλους που μπορούν να εκπληρωθούν από απόσταση.

Η ιδέα της εταιρικής έδρας δεν θα εξαφανιστεί, οπότε οι αληθινοί γεωγραφικά συγκεντρωμένοι εργαζόμενοι του "στενού" πυρήνα μπορεί να διατηρήσουν το προνομιακό τους στάτους, καθώς την υψηλή παραγωγικότητά τους. Όμως, γενικά, ο κλάδος της τεχνολογίας πιθανόν να αρχίσει όλο και περισσότερο να περιλαμβάνει "αναλώσιμους" εργαζόμενους που πιθανότατα δεν θα έχουν γνωρίσει ποτέ το αφεντικό τους ή και ο ένας τον άλλο.

Ένα άλλο πρόβλημα θα είναι η επιβίβαση στην "ατμομηχανή" της εταιρείας των νεοπροσλαμβανόμενων. Η τηλεργασία λειτουργεί καλύτερα όταν όλοι στην ομάδα εμπιστεύονται ήδη ο ένας τον άλλον και μοιράζονται ανάλογες προσδοκίες. Όμως, καθώς θα προσλαμβάνονται νέοι εργαζόμενοι, θα γίνεται όλο και δυσκολότερο να αναπτύσσονται σχέσεις και να δημιουργείται κοινή αντίληψη. Μία λύση είναι να προσλαμβάνει κανείς νέους εργαζόμενους ζητώντας τους να συναντηθούν όλοι μεταξύ τους με φυσική παρουσία.

Αυτό πιθανότατα θα συμβαίνει στην αρχή. Ωστόσο τελικώς οι εταιρικοί όμιλοι θα βασίζονται όλο και λιγότερο στην εμπιστοσύνη και την εταιρική κουλτούρα και περισσότερο στα άμεσα κίνητρα και στη μέτρηση της παραγωγικότητας. Και πάλι, τμήματα της εταιρικής φυσιογνωμίας στους "μεγάλους" της τεχνολογίας θα "μαραθούν" και τελικά θα εξαφανιστούν.

Το ζοφερό (;) μέλλον της Καλιφόρνια

Τέλος, όλες αυτές οι εξελίξεις δεν μοιάζει ιδιαίτερα πιθανό να έχουν θετική επίδραση στην ιδιαίτερα επιδραστική αμερικανική πολιτεία της Καλιφόρνια. Πρόσφατα γεγονότα έχουν καταδείξει ότι η Καλιφόρνια είναι οικονομικά ευάλωτη: αν και ο αριθμός κρουσμάτων κορονοϊού και θανάτων λόγω Covid-19 ήταν σχετικά χαμηλός, η πολιτεία χτυπήθηκε σκληρά στο κομμάτι των εταιρειών των κλάδων της ψυχαγωγίας, του τουρισμού και της οινοποιίας.

Τώρα το μέλλον της Bay Area τίθεται επίσης εν αμφιβόλω καθώς, μολονότι οι εταιρείες του κλάδου της τεχνολογίας ευημερούν καθ' όλη τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης, οι υπάλληλοί τους αρχίζουν ήδη να διασκορπίζονται σε διάφορες τοποθεσίες. Δεν θα ήθελα να είμαι "μεγάλος" χώρος γραφείου στο Σαν Φρανσίσκο αυτή τη στιγμή.

Φυσικά, πολλοί άνθρωποι θα προτιμούσαν να δουν περισσότερες θέσεις εργασίας στον κλάδο της τεχνολογίας να ανακατανέμονται σε άλλα μέρη της Αμερικής και του κόσμου. Ωστόσο, ας μην ξεχνάμε το μοναδικό στάτους της Καλιφόρνια ως τόπου γέννησης τόσων πολλών καινοτόμων εξελίξεων για την Αμερική, όπως ήταν η κουλτούρα των χίπις, το ρεύμα απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων, το κίνημα για το περιβάλλον, η εξέγερση κατά της φορολογίας και ο Ρηγκανισμός, η ανάδυση των νέων τεχνολογιών και πολλών άλλων.

Είτε σας αρέσουν όλα τα παραπάνω είτε όχι, μια φτωχότερη, λιγότερο ξεχωριστή Καλιφόρνια μπορεί να μην είναι μακροπρόθεσμα προς το συμφέρον των Αμερικανών ως έθνους.

Παρ’ όλo το σφυροκόπημα κριτικής το οποίο δέχονται οι τεχνολογικές εταιρείες το τελευταίο διάστημα για διάφορες επιλογές τους, μπορεί κάποτε να δούμε μπροστά στα μάτια μας με απογοήτευση την κουλτούρα τους και τον τόπο που τις γέννησε να "μικραίνουν" σημαντικά.